Een goed begin is het halve werk!!
De eerste lezing van tuinclub Altena na de zomerstop kent een goede opkomst en Jos weet de aanwezigen bijna 2 uur te boeien met een mooie en leerzame presentatie.
De afwisseling van klankbeelden en prachtige foto’s met een duidelijke toelichting van Jos, vormen een uitstekende combinatie om deze avond op een aangename wijze te vullen.
Met het vorderen der jaren heeft Jos zijn ‘paddenstoelen-gedrag’ enigszins genormaliseerd. De koelkast thuis puilt niet meer uit van plastic bakjes met allerlei paddenstoelen die met een microscoop gedetermineerd moeten worden.
Toch trekt Jos er nog steeds op uit: niet alleen met een camera, maar ook met een plastic zak om op de bosbodem te kunnen liggen en een tas met pincetjes, schaartjes en borsteltjes om eventuele oneffenheden te verwijderen, om zijn geliefde paddenstoelen uiteindelijk zo mooi mogelijk op de gevoelige plaat vast te leggen.
Wat wij paddenstoelen noemen zijn eigenlijk niets meer of minder dan de vruchtlichamen van bepaalde schimmels. Onder de paddenstoel (in de grond of in de gastheer) zitten namelijk schimmeldraden, ook wel zwamdraden genoemd. De schimmels gebruiken deze paddenstoelen voor hun voortplanting. Dit gebeurt dan weer door middel van sporen die zich door de lucht verspreiden.
Jos begint zijn presentatie met de bekendste ‘wilde’ paddenstoel van Nederland: de vliegenzwam. De vliegenzwam behoort tot de familie van ‘amanieten’.
Bij deze familie zijn de zwamdraden verbonden met de wortels van – met name – inheemse bomen. Deze draden helpen in dit geval de bomen: ze vergroten zo onder andere de capaciteit van bomen om vocht en voedsel op te nemen. De zwamdraden krijgen wel wat terug voor deze hulp, namelijk eiwitten en mineralen. Zo’n samenwerking noemt men symbiose: beide organismen hebben voordeel van de samenwerking.
In Nederland komen 4000 soorten paddenstoelen voor. Slechts 800 zijn er op uiterlijke kenmerken in te delen op naam. Wat het bovendien soms lastig maakt om ze te herkennen is de eigenschap van paddenstoelen om in droge periodes lichter van kleur te zijn dan in natte periodes: de hoed reageert namelijk op de hoeveelheid vocht.
Oktober is in het algemeen de beste maand van het jaar om paddenstoelen te spotten.
Veel paddenstoelen zijn gebonden aan een bepaalde grondsoort – zand, klei, veen – en/of een bepaalde boomsoort. Paddenstoelen komen ook regelmatig op dezelfde plaats terug.
De levensduur van paddenstoelen kan enorm variëren: van een paar uur tot wel 15 jaar!
Op uitwerpselen van koeien bijvoorbeeld komt een klein inktzwammetje voor: zijn leventje kan variëren van enkele uren tot enkele dagen. Zwavelkopjes leven ongeveer een week en tonderzwammen (of tondelzwam) kunnen gemiddeld 7 à 8 tot wel 15 jaar worden.
Niet alle paddenstoelen leven in symbiose. De tonderzwam bijvoorbeeld is een zwakteparasiet: hij groeit op verzwakte of dode bomen.
Nog een zwakteparasiet is de prachtige porseleinzwam: hij doet z’n naam eer aan: een mooi, wit glanzend paddenstoeltje met een doorschijnende hoed. Op beuken bijvoorbeeld die wat mankeren – die verzwakt zijn – gaan de sporen woekeren tussen het hout en de bast. Hiertussen zit nou net het vaatstelsel van de boom en de boom overleeft dit niet. Op afgevallen takken bijvoorbeeld, leeft de zwam van het dode materiaal.
Een grote groep paddenstoelen wordt gevormd door de zwavelkopjes. De naam spreekt voor zich: de zwavelgele kopjes doen hun naam eer aan. Door hun groeiwijze in dichte bundels vallen ze al van verre op. De gewone zwavelkop is een echte bossoort: hij leeft van dode stronken hout.
Een andere grote groep wordt gevormd door de buikzwammen. Zij bestaan vaak uit een ronde tot eivormige zak . Hierin komen de sporen tot ontwikkeling. Meestal scheurt de zak open bij aanraking of wanneer de zwam rijp is. De sporen worden dan naar buiten geblazen.
Bij het verschijnen van paddenstoelen bestaat er vaak een bepaalde opeenvolging van soorten. De korstzwam – ook wel schorszwam genoemd – verschijnt vaak als eerste.
Hij komt voor op allerlei dood hout, schors en bladeren, soms ook op levend hout, en kan diverse mooie gekleurde en grillige vormen aannemen.
Paddenstoelen komen niet alleen in de herfst voor. Er bestaan ook echte winterpaddenstoelen: ze verschijnen als het koud wordt – soms al in november – en verdwijnen medio maart. De rode kelkzwam is een typische winterpaddenstoel. Zodra het weer wat opwarmt verdwijnen de kelkzwammen als sneeuw voor de zon.
Paddenstoelen kunnen een heksenkring vormen. Vroeger was de heksenkring een mysterie: deze kringen kunnen namelijk in één nacht ontstaan.
Tegenwoordig weten we dat er geen heksen aan te pas komen. Het is een natuurlijk voorkomende cirkel van paddenstoelen, ontstaan uit de zwamvlok (mycelium) van één individu die in alle richtingen tegelijk groeit: sommige soorten doen dit namelijk. Binnenin de heksenkring kan het gras er dor uitzien: de zwam put de voedingsstoffen uit en het gras groeit minder goed of gaat dood.
Ook een mooie soort is het elfenbankje. Gedroogd staat dit ‘bankje’ erg mooi in bloemstukjes. Maar pas op met plukken: zeker als de pluk voor consumptie bedoeld is!!
Jos sluit deze boeiende avond dan ook af met een welgemeende waarschuwing: beperk u tot de champignons in de bekende (blauwe) plastic bakjes bij de supermarkt.
Voor een leek is zelfs de bekende champignon makkelijk te verwisselen met één van de giftigste paddenstoelen die er bestaan namelijk de kleverige knolamaniet.
Hoewel Jos nog uren kan vertellen over zijn geliefde paddenstoelen sluit Margriet om goed 22.00 uur deze boeiende avond.
Leuk om te constateren dat er zich op deze avond nog weer 12 leden hebben opgegeven voor de aanstaande paddenstoelenwandeling. Maar met zo’n boeiende lezing kan dat ook haast niet anders!
Foto’s en verslag A van Vijven
