Verslag lezing ‘Kruidig met kruiden’ door Leo Brand op 26 maart 2018

Ook deze lezing kende weer een goede opkomst; naast de vele bekende gezichten van onze leden, hebben we deze avond ook 2 nieuwe leden mogen verwelkomen; tevens hebben we diverse  belangstellenden naar aanleiding van het artikel in de krant mogen begroeten.

En we kregen waar voor ons geld!! Leo Brand is een echte spraakwaterval en trakteerde ons gedurende 2 uur vol enthousiasme op veel informatie en wetenswaardigheden.

Volgens Leo zijn er 123 soorten kruiden. Ze zijn bovendien enorm veelzijdig: ze worden in medicijnen verwerkt, ze bevatten geurstoffen, kleurstoffen om mee te verven, we kunnen ze gebruiken in de keuken bij het bereiden van eten en drinken, en tenslotte worden ze in cosmetica verwerkt. In deze volgorde trouwens schijnt de mens door de eeuwen heen de kruiden te zijn gaan gebruiken.

Een definitie van kruiden kan dan ook zijn: ‘die planten waarvan men de wortels en/of de stengels en/of de bladeren en/of de bloemen en/of de zaden kan gebruiken’ voor consumptie, als medicatie enzovoorts.

Dit gebruik van kruiden gaat terug tot de vroege prehistorie: prachtig beschreven in de boeken van Jean M. Auel over het levensverhaal van de Aardkinderen. De mensen trokken in die tijd rond en verzamelden kruiden. Nadat de mens zich op een gegeven moment ging settelen, brak de tijd aan om zelf kruiden te gaan verbouwen. Bij kastelen en kloosters vinden we hier vandaag de dag nog prachtige overblijfselen van. Bijvoorbeeld bij het Muiderslot, de kloostertuin in Middelburg, achter de Dom in Utrecht. Ook dicht bij ons in de buurt is prachtige kruidentuin in Uden; deze tuin is ruim dertig jaar geleden aangelegd als middeleeuwse ‘cruydthof’. Zeker een bezoekje waard.

Voorbereiding aanleg

De klassieke kruidentuin is opgedeeld in vierkante, rechthoekige of halfronde vakken gemaakt met buxushaagjes. Tussen deze vakken lopen paadjes. In de moderne kruidentuin echter kan alles.
We komen nog steeds de klassiek ogende kruidentuin tegen; alleen is het dan een goed idee als u om de buxus vervangt – voor zover nog niet opgevreten door de buxusmot – door Japanse hulst of ilex crenata: deze haagplant kunt u helemaal naar uw hand zetten en in allerlei vormen knippen en snoeien.

Daarnaast zijn de randen van de vakken tegenwoordig vaak van kunststof, en de paden van gras, cacaodoppen, houtsnippers of ander materiaal.
Regelmatig worden kruiden ook her en der in de  sierborder geplaatst. Dit heeft 2 voordelen: ten eerste blijft de smaak van de kruiden zo veel beter en ten tweede worden de kruiden niet alleen bestoven door diverse insecten, maar zorgen ze er ook voor dat bepaalde insecten die u liever niet in uw border wilt zien wegblijven.
Stenen verhogingen of gestapelde dakpannen bieden ook volop ruimte om kruiden op en tussen te kweken. Bovendien zorgt dit voor uitstekende schuilgelegenheid voor allerlei diertjes en insecten.
Eigenlijk is buiten elke m² wel geschikt om kruiden op te kweken; de meeste kruiden houden echter wel van veel zon.

De bodem
Ook bij het kweken van kruiden begint alles met het voorbereiden van de bodem: een goede structuur is erg belangrijk, de bodem moet goed doorlatend zijn en voedingsrijk. Door er een deel grof zand door te mengen kan de bodem goed doorlatend gemaakt worden. Als u compost gebruikt  dan gaat er natuurlijk niets boven compost uit eigen tuin. Het schoonmaken van de bodem mag u in geen geval onderschatten: van tevoren goed schoffelen en wieden voorkomt dat de smaak van het achtergebleven ‘onkruid’ in de kruiden trekt die u gaat zaaien. Het is niet onverstandig als u gaat zaaien naamkaartjes bij de kruiden te plaatsen: in het begin lijken ze vaak allemaal op elkaar.

Basilicum
Dit kruid word ook wel Koningskruid genoemd. Het heeft zoveel pit dat het zelfs knoflook domineert. Basilicum telt 9 soorten, en elke soort kent weer de nodige variëteiten. Basilicum moet in goed gedraineerde grond staan: wel vochtig, maar beslist niet te nat! Net zo belangrijk zijn veel licht en warmte. Basilicum is makkelijk op te kweken uit zaad, maar nog makkelijker is het om één (biologisch) basilicumplantje te kopen, dit voorzichtig uit elkaar te halen en de afzonderlijke stengeltjes in potjes of bijvoorbeeld closetrolletjes te zetten. Binnen de kortste keren heeft u zo meerdere basilicumplanten. Vlinders en bijen zijn trouwens dol op deze plant.
Doordat ze van licht, warmte en wat vochtigheid houden, doen ze het binnen in een zonnige keuken uitstekend.
Basilicum wordt samen met oregano, veel gebruikt in de Italiaanse keuken, en geeft een bijzondere smaak aan talloze tomaten- en spaghettigerechten, salades en sauzen.

Bieslook
Dit kruid doet het overal in de tuin, zelfs in een donker hoekje. Net als bij basilicum geldt ook hier: één plantje kopen en vervolgens voorzichtig uit elkaar trekken.
Zowel de bloemen als de blaadjes zijn goed te gebruiken. U kunt er bijvoorbeeld heerlijke kruidenboter van maken; maar gebruik dan wel echte boter.
Er  bestaat ook platte bieslook; deze kan de laatste 10 minuten worden meegekookt.

Citroenmelisse
Dit kruid stelt geen bijzondere eisen aan de grond, maar wilt u hem nou echt verwennen zet hem dan op een tamelijk vruchtbare, warme vochtige bodem op een zonnige beschutte plaats. De plant is makkelijk te stekken. Het is een echte bijen- en vlinderplant, dus een reden temeer om dit kruid in uw tuin te hebben.
Citroenmelisse is een kruid dat bij uitstek geschikt is voor het behandelen van alledaagse stressklachten en spanningen, bijvoorbeeld door er thee van te trekken.

Daslook
Dit is een mooie makkelijke schaduwplant. Het is familie van de ui, knoflook, bieslook en prei. Daslook is een gezond kruid. Zowel de bloemen, blaadjes als knolletjes zijn te gebruiken.
Pas op: de blaadjes van daslook lijken veel op de blaadjes van herfsttijloos en lelietje-van-dalen. Deze laatste 2 planten zijn echter bijzonder giftig!

Dille
Dille is een plant uit de schermbloemenfamilie; zoals bijvoorbeeld ook kervel, peterselie en venkel.
Voor de koninginnenpage is het een waardevolle waardplant.
Het is een kruid met een heel verfijnde smaak. Zowel de bloemen, bladeren als het zaad kunnen worden gebruikt om eten te kruiden; het blad vooral bij het inmaken van  bijvoorbeeld augurken. Dille staat ook bekend om zijn geneeskrachtige werking.

Kervel
Echte kervel is een winterhard kruid. Ook dit kruid houdt van goede waterdoorlatende grond.
De beste tijd om kervel te zaaien is augustus. Deze zaailingen kunt u eind september al oogsten en als het weer niet te koud is in oktober nogmaals. Als de planten dan in de grond blijven staan leveren ze vroeg in het voorjaar nog 1 à 2 oogsten op. Zoals voor zoveel kruiden geldt ook voor kervel dat als de plant eenmaal in bloei staat de smaak niet lekker meer is.
Kervel verbetert de smaak van elk kruid waarmee het vermengd wordt; daarom is het onderdeel van de fines herbes.

Roomse kervel is een welig groeiende plant die elk jaar hoger en beter van kwaliteit wordt. Groeit het beste in middelmatig vruchtbare grond met een goede afwatering en gedeeltelijk in de schaduw. Hij sterft als laatste in de winter af en komt als eerste in het voorjaar weer op.
Roomse kerel ruikt naar drop en de bloemen worden wel voor decoratie gebruikt. Roomse kervel heeft de plezierige eigenschap om de scherpte van zuur fruit weg te nemen en  vermindert zo de hoeveelheid suiker die voor de  bereiding nodig is.
Dolle kervel
Naast de allereerste bloeier uit de Schermbloemfamilie, Fluitenkruid, ziet u in de maanden mei en juni vervolgens nog andere plantensoorten met witte schermen op vergelijkbare standplaatsen. Eén van die soorten is de dolle kervel. De bladeren zijn wat dofgroen van kleur, de stengels behaard en in het overgangsgebied tussen het groene stengeldeel bovenin de plant en het rode stengelgedeelte onderin de plant is een overgangszone met rode punten. Hieraan is dolle kervel gemakkelijk te herkennen: dat is maar goed ook want dit kruid is zeer giftig! Denk maar aan Socrates.

Komkommerkruid
Komkommerkruid of bernagie is een éénjarig kruid met prachtige blauwe bloemen. Heeft u eenmaal een plant in uw tuin dan kan het geen kwaad hem een beetje in toom te houden; de plant zaait zichzelf namelijk uit en dat gebeurt niet alleen snel maar de zaailingen kunnen jaar in jaar uit op de meest onverwachte plaatsen de grond uit komen. Een zanderige losse kalkgrond is bij voldoende vochtigheid ideaal. Ook hier komen veel  bijen en hommels op af.
Zowel de bladeren als de bloemen worden gebruikt. De blauwe bloemen kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden als eetbare garnering in salades. Al sinds de dagen van de oude Grieken heeft de plant de reputatie dat hij een opbeurende werking heeft.

Knoflook
Knoflook heeft graag een zonnig plaatsje en wat nattigheid. Het beste kunt u half september de teentjes poten; u krijgt dan winterknoflook met mooie knollen en bollen in augustus. Als u in februari of maart de knoflook plant dan krijgt u meestal kleine armertierige sprietjes.
Knoflook werd al door de Egyptenaren gebruikt om de werkers die de piramiden bouwden in goede conditie te houden. Dagelijks en met mate knoflook gebruiken schijnt erg gezond te zijn. De onaangename reuk kan worden weggenomen door een mengel van selderij- en peterseliebladeren te eten.

Rozemarijn
Dit is een altijd groene, winterharde struik. Rozemarijn groeit het beste op een licht zanderige en tamelijk droge grond, liefst voorzien van een laagje kalk.  Als u de stengels met uitgebloeide bloempjes afknipt op ongeveer 15 cm lengte en ze vervolgens oppot, de  eerste weken afgedekt door plastic om wortel te schieten,  dan krijgt u vanzelf nieuwe plantjes.
Behalve als keukenkruid met een pittige harsachtige bijsmaak worden ook de medicinale eigenschappen hogelijk gewaardeerd.

Drogen van kruiden
Kruiden kunnen goed gedroogd worden in bepaalde magnetrons; het zijn magnetrons met droge hete lucht die een aparte stand voor aluminiumfolie hebben: enkele minuten tussen deze folie  is dan meer dan voldoende.
Ook in een gewone oven met hete lucht kunt u kruiden drogen: leg de kruiden dan eveneens tussen aluminiumfolie in een voorverwarmde oven op 170 à 180 graden gedurende 2 tot maximaal 4 minuten.
Daarnaast bestaan er speciale kruidendroogmolens; maar ook met de bekende gewone saladetrommel bereikt u al goede resultaten.
Sommige kruiden kunt u ook invriezen: dit kan bijvoorbeeld in cupjes voor ijsblokjes: zowel met boter, olie of water erin bereikt u goede resultaten.
Tenslotte is er speciale droogfolie te koop waar de kruiden ongeveer 3 à 4 maanden in bewaard kunnen worden.

Hoewel Leo nog uren door zou kunnen vertellen sloot hij om goed kwart over 10 zijn boeiende lezing af met een welgemeend waarschuwing:

ga alstublieft niet zelf voor doktertje spelen met allerlei kruiden; het zou niet
de eerste keer zijn dat er ongelukken gebeuren