Verslag lezing ‘Klimaatveranderingen en toekomstbestendig tuinieren’ door Jeroen Klerks  op 24 februari 2020

Nadat onze kersverse voorzitter Sjaak Kant de aanwezigen welkom heeft geheten – in het bijzonder de 2 nieuwe leden – en vervolgens Hanny heeft bedankt voor het lekkers waar zij deze avond voor heeft gezorgd, is het woord aan onze gastspreker van vanavond Jeroen Klerks van Green Curve.

En Jeroen komt goed beslagen ten ijs. Niet alleen zijn ouders, ‘samen goed voor 120 jaar ervaring in het groen’, zijn van de partij; ook staan er enkele kratten met planten klaar om na de lezing onder de aanwezigen verloot te worden.

Eerst krijgen we een korte toelichting op het bedrijf van Jeroen en zijn ouders.
Greencurve, onderdeel van VOF Klerks, wordt geleid door Jeroen. Dit bureau is gespecialiseerd in het maken van unieke ontwerpen voor tuin, park, bedrijf, landgoed en woonwijk. De rode draad wordt gevormd door ecologie, biodiversiteit en natuurlijke inpassing van flora en fauna.
Ook onderdeel van deze VOF is het tuincentrum L. Klerks, met de bekende kruidenkwekerij. Sinds jaar en dag wordt deze kwekerij gerund door de ouders van Jeroen. Hier vindt u volgens Jeroen ‘de grootste collectie keukenkruiden die u ooit in uw leven bij elkaar gezien heeft’.
In september verzorgt vader Bert bij ons een lezing over zijn geliefde keukenkruiden.

Keukenkruiden die het bij ons in de tuin, vanwege het veranderende klimaat, steeds beter gaan doen……………..
En zo komen we dan vanzelf terecht bij het onderwerp van vanavond: het klimaat.

Dat het klimaat verandert is zo langzamerhand wel zeker. Wij mensen kunnen ons heel goed aanpassen, zij het met horten en stoten en met het nodige klagen en mopperen.
Wij zijn ook goed in het geven van een gefundeerde of ongefundeerde mening. Enkele uitspraken / clichés  over het weer in Nederland die men zoal hoort :

• Het regent meer,
• Het wordt droger,
• De zon schijnt steeds vaker,
• We hebben meer hete dagen,
• De aarde warmt op.

Maar kloppen deze uitspraken ook allemaal? Jeroen en zijn bureau hebben hier onderzoek naar gedaan.

Ten aanzien van de eerste 3 uitspraken ‘het wordt steeds natter-droger’ en ‘de zon  schijnt steeds vaker’ blijkt uit eigen onderzoek over de afgelopen 20 jaar – weergegeven in de beide tabellen – dat er op jaarbasis misschien wel minder regen valt, maar het gemiddelde over de laatste 20 jaar blijft gelijk, behalve dan de laatste 2 jaar: die waren extreem droog.
En wat de uren aan zonneschijn betreft: ook deze uren zijn over de afgelopen 20 jaar gemiddeld niet veel veranderd.

Dan het cliché ‘er zijn meer hete dagen’.
In de tabel links is te zien dat er pieken voorkomen in de warme dagen. Deze pieken halen het gemiddelde omhoog…………en nu komen we op een punt waar het dus wel klopt………..het wordt warmer, de aarde warmt op: zie tabel rechts.
En dit is het verontrustende deel van het verhaal: in 20 jaar tijd is de gemiddelde temperatuur 1,7 °C  gestegen, en dat is gigantisch: een ramp voor de natuur en de planten.

Doordat de temperatuur stijgt, verandert er veel. Niet alleen de seizoenen verschuiven, we krijgen ook extremer weer: denk aan heftige stormen, zware regenbuien, windhozen, hittepieken, enz.
Jeroen herinnert zich nog dat in 2015 de narcissen met kerst al in bloei stonden.

Behalve met extremer weer krijgen we ook te maken met nieuwe uitdagingen waar het  insecten betreft: denk bijvoorbeeld aan de eikenprocessierups en de voor ons land nieuwe wespensoorten.
Overigens is Jeroen van mening dat rampen ook veroorzaakt worden door de media. In Zuid Limburg is men al jaren bekend met de eikenprocessierups zonder dat er in de media veel aandacht aan is besteedt, en zonder dat het dus tot veel ophef heeft geleid.

Maar …………..elk nadeel heeft zijn voordeel:  we kunnen nu ook van bepaalde mooie, nieuwe tuinplanten genieten zoals bijvoorbeeld de vijg, de kuiflavendel (lavandula stoechas) en de prachtige Perzische slaapboom (Albizia julibrissin ‘Ombrella’), zie foto.

Het extremere weer heeft ons ook een nieuw fenomeen gebracht: de hittespot. Dit zijn hitte-eilanden in bebouwde gebieden.

Op de afbeelding hiernaast (vanuit een satelliet met infrarood gemaakt) is het verschil goed te zien tussen Tilburg (veel bebouwing) en Goirle (meer groen).
Zeker het verschil in temperatuur tussen dag en nacht is groot: aan de hogere temperatuur zijn de stedelijke gebieden zo aan te wijzen.

Nog een voorbeeld ziet u op de 2 afbeeldingen hiernaast: in Goirle stond een oud bejaardenhuis tussen mooie bomen (links). U raadt het al…………. dat alles is verdwenen en heeft plaats moeten maken voor nieuwbouw zonder bomen (rechts)…………….. het is daar nota bene 3 graden warmer geworden!!
Dit heeft een behoorlijke impact op de leefomgeving van zo’n wijk. Overigens, nadat Jeroen naar het college is gestapt en e.e.a. heeft uitgelegd en toegelicht, zijn er veel bomen geplant in Goirle. In eerste instantie veel eiken……………

Nu valt het trouwens voor een boom niet altijd mee om in een stad te groeien.

• Allereerst zijn er de mensen die klagen bij de gemeente over de overlast van blaadjes in de herfst als de boom het waagt z’n blad te laten vallen………….tsja,
• Dan, zoals u op de foto hiernaast kunt zien, is er ondergronds vaak doodeenvoudig geen plaats meer voor een boom om met een beetje goede wil nog fatsoenlijk te kunnen groeien.

Onder andere vanwege deze reden is er in de stad een toenemende vraag naar zogenaamde boombakken en groendaken.
Ook Jeroen en zijn collega’s zijn met deze boombakken en andere creatieve groen-oplossingen gekomen om hittespots in de stad tegen te gaan.
Op de foto hiernaast ziet u  een grote rode boombak midden in de stad met een prachtige Acer van maar liefst 9 meter hoog.
Ook bijvoorbeeld de groene kruidenmuren in het centrum van Sint-Niklaas betekenen een hele verbetering: het is tegenwoordig koel op het plein en het ruikt er heerlijk. In het verleden wilde niemand hier zitten omdat het er veel te heet was.
Ook een goed voorbeeld van vergroening is de Paleisbrug over het spoor in Den Bosch.

In deze bakken plant Jeroen vaak exoten; zij zijn uitstekend  bestand tegen de toch wat bijzondere omstandigheden in en om deze bakken.
Enkel voorbeelden zijn: de zevenzonenboom (Heptacodium miconioides), ook de al eerder genoemde Perzische slaapboom en de honingboom (Styphnolobium japonicum)
Maar ook de ‘gewone’ gele kornoelje (Cornus mas) doet het goed.

De gevolgen van het veranderende klimaat voor de tuin

Schade door wateroverlast
Wateroverlast kan tot grondverdichting (het dichtslibben van de bovenlaag) leiden. Dit geldt zeker voor onze kleigrond als die nat wordt en te lang nat blijft.
Behalve dat dit een slechte  voedings- en wateropname tot gevolg heeft, spoelen ook voedingsstoffen in zo’n situatie makkelijk weg.
Zorg er in ieder geval zo veel mogelijk voor dat de grond luchtig is en blijft.

Zoals terecht wordt opgemerkt door één van de aanwezigen, heeft u al de helft gewonnen door  te zorgen dat er voldoende organisch materiaal door de bodem gemengd is en dat er voldoende regenwormen in de grond zitten.

In geval van bemesting: neem bij voorkeur een meststof die verbonden is aan een materiaal en daardoor langzamer z’n stof afgeeft, zoals ‘Osmocote’.

Nog een goede optie is om uw bestrating aan te passen; bijvoorbeeld zoals op de foto links te zien is of werk met grind, dat absorbeert ook goed.
Op de foto rechts ziet u dat er op het gebied van bestrating zelfs vrij ingenieuze systemen met ondergrondse kratten bestaan.

Als knoppen en vruchten juist gevormd worden in de periodes dat het zo droog is krijgen we om te beginnen al slechte knop- en vruchtvorming.
Ook vermindert door droogte de conditie van planten; ze worden gevoeliger voor ziektes.
Daarnaast zijn slechte wortelzetting en slechte voortplanting ook gevolgen van droogte, en – als het ooit nog gaat vriezen – is de plant ook nog eens vorstgevoeliger.

Behalve om, zoals we al gezien hebben,  water op te slaan in een natte periode of met de kristalkorrels te werken, is het ook een uitstekend idee om de grond zoveel mogelijk af te dekken met bijvoorbeeld houtsnippers of bladstrooisel.
Planten verdampen namelijk ‘weinig’ via de bladeren; terwijl de verdamping via de grond daarentegen meestal de oorzaak is van uitdroging.
En zeker bladstrooisel is echt ideaal (pas wel op met eikenblad: hierin zit looizuur). Bosstrooisel wordt aan de bovenkant droog, maar blijft aan de onderkant vochtig. Nog een voordeel van bosstrooisel: u hoeft een jaar niet te schoffelen tegen onkruid.

Dan helpt de vader van Jeroen nog een misverstand de wereld  uit.
Denk niet dat u door grondbedekkers rondom uw planten te zetten, u de verdamping tegenhoudt. De grondbedekkers trekken namelijk zelf ook veel water weg bij de plant!!

Probeer daarnaast voor schaduw te zorgen; desnoods door op piekuren tijdelijk een oude parasol te gebruiken.

Vorstschade door het vroeg voorjaar
Er  kan veel schade ontstaan aan blad en jonge knoppen door (te) vroeg warm weer op het eind van de winter en dan vervolgens toch nog een (korte) periode met vorst.
Ook blad kan daardoor afsterven, maar dit komt meestal wel weer terug.  Planten zijn hierbij dan wel afhankelijk van de zogenaamde ‘Lambertusgroei’, dit is de 2^e bladgroei begin juni: de allerlaatste knoppen die de plant dan nog heeft kunnen dan tot leven komen.

Is er in het voorjaar toch nog vorst op komst, probeer dan zo veel mogelijk de kwetsbare planten en knoppen af te dekken. Bedenk dat het in principe nog kan  vriezen tot de IJsheiligen.

En ‘last but not least’ ……………..pas uw planten aan.
Jeroen heeft een aantal voorbeelden meegenomen zoals druifheide (Leucothoe): de groene bladeren kleuren mooi wijnrood in het najaar. Deze plant is hier inmiddels winterhard geworden en is een goede bosplant. Nog een voorbeeld is struikveronica (Hebe addenda), die tegenwoordig ook goed buiten kan overwinteren, evenals Hemelse bamboe (Nandina domestica), wat tevens een goede bijenplant is en natuurlijk de bekende Italiaanse aronskelk (Arum italicum), zie foto.

(Nieuwe) ziektes en plagen en invasieve exoten
Kenmerkend voor deze ziektes en plagen is, dat ze altijd vanuit het zuiden oprukken en nooit vanuit het noorden.
Omdat er nog niet voldoende kennis is van deze nieuwkomers en omdat onze planten (nog) niet resistent zijn, kan dit voor veel problemen zorgen. Er zijn dan vaak ook geen adequate (biologische) bestrijdingsmiddelen in de handel.
In 2019 is er een nieuwe lijst met invasieve plantensoorten uitgekomen.
Ook de, volgens Jeroen prachtige Gunnera  (mammoetblad, zie foto) staat op deze lijst, evenals de hemelboom (Ailanthus altissima) en de holpijp (Equisetum fluviatile).

Bestrijding van deze exoten wordt moeilijk gemaakt door onze (trage) wetgeving. Tegen de tijd dat de wetgeving is aangepast voor een bepaalde plant is het vaak al te laat en heeft de plant zich dusdanig verspreid dat er geen houden meer aan is. Denk maar aan waternavel.
Daar komt bij dat de nieuwe soorten door warmte juist explosief groeien. Bovendien wordt in eerste instantie vaak ook niet herkent wat een woekeraar een bepaalde plant is en bovendien zijn bepaalde soorten nota bene nog gewoon in de handel te koop die op deze verboden lijst staan; denk maar aan lampenpoetsersgras (Pennisetum alopecuroides).
Wat deze lijst betreft raad Jeroen ons wel aan hem met een korreltje zout en gezond verstand te bekijken. Vind u waternavel mooi in uw vijver:  gewoon laten staan en ervan genieten. Zorg alleen dat het spul niet uit de vijver in open water terecht komt.

En als u overgaat tot bestrijden, doe het dan uitsluitend biologisch, raadplaag een vakman en lees er eventueel  over op internet. Ga in geen geval met Roundup, chloor, strooizout of de zogenaamd onschuldige ‘natuurazijn’ aan de gang.

Wat heel goed werkt, maar misschien even tijd kost, is het creëren van  biotopen voor natuurlijke bestrijding. Om de eikenprocessierups te bestrijden werkt Jeroen bijvoorbeeld met de oude nesten van deze beestjes. Hij plaatst ze in grote bakken langs de weg tussen de eiken; hierin overwinteren sluipwespen namelijk graag. Deze wespen vliegen in het voorjaar in alle vroegte uit en de prille rupsen zijn hun eerste prooi.

Omdat Jeroen deel uitmaakt van de Task Forse Processierups, is hij goed op de hoogte van de ontwikkelingen en kan ons het laatste nieuws vertellen.
Er blijkt, zo is inmiddels wel duidelijk,  doodeenvoudig geen afdoend middel tegen dit beestje te zijn. Meeskastjes ophangen – wat her en der gebeurt – lijkt aardig, maar mezen eten alle rupsen dus ook de ‘goede’ rupsen.
Spuiten met ‘biologische’  middelen is misschien goed bedoeld, maar ook dit pakt alle rupsen!!

Zo vertelt Jeroen ons nog over de Treegator.
Dit is een duurzame irrigatiezak. Hier kan ruim 100 liter water in, wat vervolgens in 1, 5 tot 2 weken langzaam en gelijkmatig aan de bodem wordt afgegeven. Ideaal om bij een pas aangeplante jonge boom te zetten. Een bijkomstigheid van deze zak is, dat het ook een geweldige slakkenvanger blijkt te zijn. Toen Jeroen hem ‘s middags inpakte om mee naar de lezing te nemen bleken er ongeveer 200 slakken in te zitten!

Dan nog een tip voor mensen met een composthoop: maak eens compostthee. Gaat u een nieuwe composthoop maken, leg er dan eens een stuk zeil onder, en aan de zijkant bij het laagste punt graaft u een emmer in. Zo kunt u het regenwater opvangen dat door de composthoop (en dus ook door alle voedingsstoffen) sijpelt en uiteindelijk  in de emmer terecht komt. U heeft dan compostthee: water bomvol met voedingsstoffen: beter dan welke pokon ter wereld ook om bij uw planten te gieten.

Ten aanzien van Toekomstbestendig tuinieren heeft Jeroen tot slot nog een goede raad……..

denk niet in kaders, denk ruim, denk anders, denk open-minded……….

blijf vooral ontdekken wat er kan………….

blijf in ieder geval dromen en doe eens gekke dingen…….

maar bovenal…….. beweeg mee met de natuur……

(verslag A van Vijven; foto’s idem, tevens Jeroen Klerks, treegator watering bags, Peter Wijands, pixabay).