Verlag lezing ‘Onderhoud en vermeerderen van vaste planten, hebben ze wel het eeuwige leven?’ door Hans Kramer op 26 november 2018

Met een beetje passen en meten en extra stoelen van de ‘bovenburen’ heeft uiteindelijk iedereen een zitplaats en kan Hans Kramer van biologische kwekerij ‘De Hessenhof’ beginnen aan zijn lezing.

Uit ervaring weten we dat Hans nooit alleen komt: ook dit jaar heeft hij enkele kratten planten meegenomen waar al direct verlekkerd naar wordt gekeken. Ook is er voor iedereen een plantenlijst aan de hand waarvan Hans ons deze avond vertelt of en hoe we deze planten kunnen zaaien, stekken of scheuren.

‘Onderhoud en vermeerderen van vaste planten’, op kwekerij ‘De Hessenhof’ doen ze niet anders.

Dat dit een echte kwekerij is, is in eerste instantie te zien aan ‘de moederplanten op de moederbedden’; niet te verwarren met de showtuinen die u soms aantreft bij kwekerijen.

Het komt er bij moederplanten op aan gewoon bedden met planten te hebben van ongeveer een meter breed, waarin planten gesorteerd staan op de wijze van vermeerderen: dus stekplanten, zaaiplanten en scheurplanten. Planten moeten bij Hans eerst 3 jaar goed gepresteerd hebben op de moederbedden voor ze vermeerderd worden voor de verkoop.

Daarnaast herken je een echte kwekerij aan een plaats waar vermeerdert wordt, zoals een kas om te stekken, een kas of plek om te zaaien en bijvoorbeeld een werkschuur om te scheuren.

Omdat het vandaag de dag helaas niet efficiënt en economisch geacht wordt om alles zelf te doen, bestaan er aparte stekbedrijven – het zijn net fabrieken –  die zich alleen maar bezighouden met het stekken van plantjes. Ook komen veel plantjes tegenwoordig uit laboratoria (die notabene helemaal in Afrika kunnen staan!!) waar ze op bepaalde voedingsbodems groeien; daarna gaan ze naar afhard- of opkweekbedrijven om uiteindelijk bij de veiling terecht te komen.
Hier halen veel tuincentra hun waar vandaan, en het kan dan ook zomaar gebeuren dat er al 5 stappen zitten tussen het zaadje en de plant die uiteindelijk bij u in de tuin terecht komt.

De tegenhanger van de biologisch gekweekte plant  kunnen we dan ook wel ‘plofplant of turboplant’ noemen. Deze planten zitten namelijk vol met hormonen, zeker de planten die uit het lab komen. Deze hormonen, in combinatie met kunstmest, zorgen er voor dat u een prachtig ogende plant krijgt, maar in de tuin wordt het vaak niet wat u ervan verwacht had. De plant krijgt in de tuin als het ware een enorme schok als hij zich plotseling aan moet gaan passen aan gewone, normale grond met allerlei micro-organismen, schimmels, bacteriën, wormpjes enz. De arme plant heeft immers nooit belagers gekend: in wezen zijn het net couveuseplanten. Best zielig toch?

Bijna bovenaan op de lijst die Hans heeft uitgedeeld staan enkele vroege schaduwplanten.
Om te beginnen het leverbloempje Hepatica  transsylvanica ‘Blue Jewel’. In Roemenië groeit dit plantje net boven de boomgrens en maakt met zijn wortelstokjes hele plakkaten. Juist door die wortelstokjes is het één van de makkelijkste Hepatica. Veel makkelijker dan de H. nobilis, die een polletje vormt en nog wel eens overwoekerd wil worden.

Dan de Pachyphragma macrophylla: in ongeveer 10 jaar tijd is deze plant uitgegroeid tot de best verkochte plant van de kwekerij. Hoewel hij op daslook lijkt, is hij familie van de koolzaadachtigen. De plant doet het goed op de slechtste plekken: donker, droog en in de schaduw. In een zachte winter begint de plant half maart al te bloeien tot mei, en dan verschijnen er ook nog eens mooie zaaddoosjes. Door de grote bladeren kan de plant bovendien helpen bij de bestrijding van zevenblad. Tenslotte is de plant ook nog wintergroen en de jonge blaadjes zijn eetbaar.
Dat het de best verkochte plant is geworden komt waarschijnlijk ook doordat de plant op de kwekerij naast de toiletten staat: veel mensen die een bezoekje aan de kwekerij brengen gaan toch even naar het toilet en merkten zo de plant op.

Voor we meer te horen krijgen over de technieken van zaaien, stekken en scheuren wil Hans toch even het volgende kwijt: de beste planten om aan te schaffen zijn altijd de planten die in de volle grond gegroeid hebben en die dan gescheurd worden. Daar kan niks tegenop. Het is maar dat u dat even weet.

 Zaaien
Hans begint zijn verhandeling over zaaien met de opmerking dat er niets gaat boven het  zaaien met vers zaad en zaaien met eigen zaad. Eigen zaad kiemt altijd beter dan ingekocht zaad. Ingekocht zaad ‘ligt soms al lang op de plank’ en het vervoer doet het zaad meestal ook geen goed.

Om te kunnen zaaien moet er natuurlijk eerst zaad gewonnen worden.
Is het zaad wat grof, dan is het wel handig om dit bijvoorbeeld met fijnmazige uiennetjes te winnen. Zeker bij een plant als wolfsmelk zoals  Euphorbia jacquemontii, waarvan de zaden anders alle kanten op schieten.
Laat de bloemen wel eerst bestuiven door de bijen voor u zaad gaat winnen!! Als u het netje vervolgens ongeveer een maand om een stengel met bloemen laat zitten heeft u zo een handvol zaad. Van bovengenoemde wolfsmelk kunt u trouwens van maart tot oktober genieten; de plant heeft mooie witte nerven in het blad en een prachtige herfstkleur tot in november.

Wolfsmelk is een vorstkiemer die voor de winter gezaaid moet worden.
Vorstkiemers zijn planten waarvan het zaad een remstof bevat die het ontkiemen tegengaat. De bedoeling van die remstof is dat het zaad pas in de lente ontkiemt en niet al midden in de winter als het vriest dat het kraakt. Door de afwisselende werking van vorst en dooi wordt de remstof afgebroken waardoor het zaad in een gunstig jaargetijde ontkiemt. Heel handig.
Er zijn ook planten met dubbele kiemrust zoals Trillium die er nog een jaartje aan vast plakken: nu zaaien betekent maart 2020 opkomen.

Verder kan zaad natuurlijk goed verzameld worden in papieren zakjes. Het beste moment om zaad te winnen is bij droog weer en als er al wat zaad uit de plant gevallen is. Te vroeg zaad winnen – onrijp zaad dus – kiemt niet. Wees vooral niet bang dat u niet genoeg zaad heeft als u even wacht. U heeft eigenlijk altijd meer dan genoeg: ‘u stikt er bijna in’ zoals Hans het uitdrukt. De zakjes open en op een koele plaats bewaren tot u gaat zaaien.

Voordat u gaat zaaien moet het zaad goed schoongemaakt worden. Kaf tussen het zaad kan leiden tot smucht of voetrot. Schoonmaken gaat het beste boven een wit glad papier, een ondiep bord of soms met behulp van een zeefje.

Ook de grond waarin u zaait is belangrijk. Gewone potgrond van het tuincentrum slaat makkelijk dicht – misschien komt er zelfs levermos op –  en dan komt er volgens Hans ‘geen barst meer van terecht’.
Op De Hessenhof wordt eigen zaaigrond gebruikt: bladaarde vermengd met fijn grind en fijne boomschors met kokosvezel. Deze grond wordt gezeefd door een zeef met een maaswijdte van ongeveer 1 centimeter.
Heeft u geen bladaarde dan suggereert Hans om eventueel tuinturf of turfmolm te gebruiken; verder kunt u brekerzand nemen en fijngemaakte cacaodoppen. Als u het geheel mengt moet het grof aanvoelen. Eigenlijk zijn we altijd geneigd zaaigrond te fijn te maken.

Overigens vertelt Hans er meteen bij dat er op de  Hessenhof uitsluitend bladaarde gebruik wordt om op te potten en nooit turf. Waarom turf in wezen uit den boze is kunt u o.a. lezen op de site van De Hessenhof zelf en door te googelen op ‘turf en milieu’.

Als u dan gaat zaaien is het belangrijk dat u niet te dicht op elkaar zaait: zorg dat het zaad elkaar niet raakt. Na het zaaien alles aandrukken en afdekken met fijn grind om de vorming van mos tegen te gaan.

De potten overwinteren het beste buiten. Zeker een laag sneeuw is ideaal: ‘smeltende sneeuw zorgt voor kiemend zaad ’zegt Hans.

Het opgekomen zaad moet vervolgens verspeend worden. Dit doet u door van de kleine plantjes de lange kiemwortels tot op 2 à 3 cm af te snijden.

Wat u kunt zaaien en wat niet heeft onder andere te maken met de naam van een plant.  Een botanische plantensoort heeft altijd maar 2 namen; bijvoorbeeld Deinanthe bifida of Deinanthe caerulea. De eerste naam is de geslachtsnaam, de tweede naam is de soortnaam. Als u dit soort planten zaait krijgt u altijd ‘soorteigen’ planten terug.

Als een plant daarnaast ook een cultivarnaam heeft  – bijvoorbeeld Delphinium elatum ‘astolat’, dan is het zaaigoed niet stabiel omdat de plant een kweekproduct is.

Sommige planten worden maar 2 jaar oud en andere dus wel 50 jaar of meer; denk ook maar eens aan het verschil tussen een populier en een eik. Planten die langzaam groeien leven veel langer (uw geduld wordt beloond) en ze putten ook de grond minder snel uit. En gaat u dan verhuizen ……geen nood gewoon een stuk afsteken en meenemen.
Laten er nou in de gemiddelde tuincentra vooral ‘de snelle jongens’ staan. De meeste planten die er staan zijn nog geen 2 jaar oud.

Het voordeel van stekken is 3-ledig: u kunt zien of het materiaal soortecht is, u kunt beter beoordelen of de plant gezond is en tenslotte kunt u van 1 plant veel meer nieuwe plantjes maken dan bij scheuren of wortelstek.
Het beste moment om een plant te stekken is als ie in de groei is, dan is namelijk goed te zien of de plant gezond is. Heel belangrijk: als planten in bloei staan kunt u ze eigenlijk niet stekken, dan moet u op zoek naar scheuten onderin de plant. Beter is het dan om de plant terug te knippen.

Gelukkig hoort de Salvia ook tot deze familie!! Als u in september nog wat stekjes van deze plant had genomen, bijvoorbeeld van de Salvia ‘Amistad’ dan hadden deze stekjes nu (eind november) al worteltjes gehad. Zo makkelijk gaat dat met planten uit deze familie.

Ook een dankbare en makkelijke plant om te stekken is de Aster thompsonii. Deze langst bloeiende aster begint al in juni te bloeien en gaat door tot in oktober; deze aster wordt tot 80 cm hoog.

Bedenk wel dat u een vaste plant stekt en vaste planten sterven af. Als u te laat stekt heeft een plant geen winterknop. Zonder winterknop gaat het stekje dood. Als de plant eenmaal een winterknop heeft gemaakt is er niets aan de hand.

Veel kleine astertjes die u in het najaar bij tuincentra kunt kopen zijn eigenlijk alleen maar een steeltje zonder winterrozetje: zo’n astertje gaat het dus nooit doen en kunt u straks alleen nog maar weggooien.

Stekken is een beproefde methode als het erg lang duurt voordat de uit zaad opgekweekte planten gaan bloeien of als de wortelkluit een onontwarbare massa is.

Scheuren
Scheuren gebeurt op ‘De Hessenhof’ alleen bij planten die niet gezaaid kunnen worden omdat ze niet soortecht zijn en bij planten die niet gestekt kunnen worden.

Maar soms ook gewoon omdat de planten anders sterk achteruit kunnen gaan zoals Monarda ( foto hiernaast) en Geum.

Het voorjaar is hier een goede tijd voor. Het is dan altijd beter om te snijden; een kleine aansnede maken en dan de rest breken, dan om de schop er maar in te zetten. Alhoewel dat met onze zware klei zeker niet altijd mee zal vallen.

Nu we dit allemaal weten, kunnen we ook beter begrijpen waarom september de maand is bij De Hessenhof waarin  praktisch alles te koop is en nog niet in het vroege voorjaar: deze kwekerij heeft met zijn stekken en zaailingen immers  het groeiseizoen nodig om ‘op stoom te komen’. September is dan ook nog eens een uitstekende maand om planten bij u thuis in de grond te zetten en bovendien staan veel planten nog in bloei zodat u precies kunt zien welke kleur u koopt.

Met de mededeling dat we volgend jaar in september van harte welkom zijn op ‘De Hessenhof’ besluit Hans zijn boeiende lezing ruim na tienen ………………maar niemand die dat erg vindt.

Verslag  A. van Vijven, foto’s site ‘De Hessenhof’.