Terugblik op een inspirerende lezing van Joyce Oomen op 21 februari 2022

Kende de sneeuwklokjeswandeling een goede opkomst, deze lezing deed daar niet voor onder. Maar liefst 32 leden zijn op deze avond naar onze nieuwe locatie in Almkerk gekomen om door Joyce Oomen meegenomen te worden in haar wondere wereld van wisselbeplanting. Na afloop vat Sjaak de lezing kernachtig samen: ‘boeketten met wortels’ en ‘denken in mogelijkheden’.

Ook heet hij iedereen – wat hem betreft voorlopig voor het laatst met een mondkapje – van harte welkom op onze eerste lezing sinds oktober vorig jaar. In het bijzonder Inger en Léonie, 2 kersverse leden die ons al enthousiast vergezeld hebben op de sneeuwklokjeswandeling.

De provinciale herinrichting heeft ervoor gezorgd dat opa’s kassen plaats gemaakt hebben voor het kantoor en de proeftuin van Joyce. Joyce haalt namelijk haar ideeën uit haar plantenborders: de inspiratieborders. Dit is tevens haar bibliotheek, hier leert ze planten opnieuw lezen.
Zeker nu het klimaat verandert is dat van belang. Een plant die 10 jaar geleden de winter niet doorkwam, doet dat nu regelmatig wel. Een plant die voorheen eenjarig was durft Joyce nu  – na minimaal 3 jaar eigen onderzoek – op locatie toe te passen als meerjarig.

De plek is prachtig landelijk gelegen met als decor het Mastbos. Een ideale locatie om te experimenten, nauwlettend  in de gaten gehouden door de Schotse hooglanders die er regelmatig lopen.

Na een opleiding tot bloemenarrangeur (bloemschikken-/binden en bloementeelt) en een jarenlange werkervaring in het familiebedrijf en in Engeland, waar ze o.a. de bloemarrangementen verzorgde op grote bruiloften, heeft ze tenslotte de overstap gemaakt naar de bijzondere beplantingen die ze nu levert.
Bij het werken met deze bloemarrangementen en boeketten miste ze de verbinding met de natuur: er zaten immers geen wortels meer aan de bloemen die ze gebruikte.
De boeketten en arrangementen hebben plaats gemaakt voor parktuinen, festivals, bedrijventerreinen, openbaar groen, landgoederen enzovoorts. Nu hebben de boeketten tenminste allemaal een gezonde wortelkluit. Ze gebruikt overigens nog steeds dezelfde snijbloemen die vroeger in haar boeketten schitterden.

Het zijn nu in feite boeketten met wortels in de grond!!

Joyce streeft naar een ‘inclusieve beplanting’ die ze de naam ‘wisselbeplanting’ heeft gegeven. Het gaat dan om een combinatie van een-/tweejarigen en vaste planten. Het liefst ook nog aangevuld met bollen: voorjaarsbollen, zomerbollen en najaarsbollen.
Er zijn geen planten die zo krachtig en aan één stuk door bloeien als een-/tweejarigen. Door een eindeloze variatie is het mogelijk ieder jaar een geheel nieuw kleurenfestijn te creëren, en dus telkens weer een totaal nieuwe uitstraling tevoorschijn te toveren.

Het balletje om deze wisselbeplanting toe te passen en uiteindelijk te komen tot wat ze nu doet, is van lieverlee gaan rollen: te beginnen in de Efteling.
De ouders van Joyce leverden hier destijds al … perkplantjes!
Op één van de controle-rondes met haar vader en medewerkers van de Efteling uitte Joyce haar ongenoegen over de knalgele beplanting in een gebied dat een sprookjesachtige sfeer zou moeten ademen. Onder andere haar opmerkingen waren reden voor de Efteling om eens met Joyce in gesprek te gaan over haar ideeën.

De traditionele aanplant van destijds bestond vaak uit  grote kleurvlakken van één en hetzelfde, vrij eenzijdig dus. Niet alleen saai, maar bovendien heel kwetsbaar. Steekt er bijvoorbeeld een ziekte de kop op, dan ontstaan er in no time kale plekken: door Joyce ‘platgeslagen kleurvlekjes’ genoemd.
Joyce laat zien dat het dynamischer kan, verrassender met verschillende beplantingslagen die het jaarrond blijven verassen.

Het weer speelt continue een belangrijke rol en zorgt voor een uitdaging omdat het nogal kan variëren: van hele hete zomers, hele natte zomers, of een combi van beide tot zeer onstuimig weer. Door de verschillende eigenschappen van planten te combineren lukt het toch een mooie beplanting te creëren, hoe het weer ook is.
Dat moet ook wel, want bij een projectaanplanting die al lang van tevoren is afgesproken mag het natuurlijk niet voorkomen dat er gezegd moet worden: ‘ja jammer dan, het is te koud of te nat’, of wat dan ook.
Zo kan het dan ook gebeuren dat eenzelfde combinatie er 2 of 3 jaar op rij net iets ander uitzien doordat het weer anders is. Maar dat is alleen maar leuk toch?

Behalve het weer zijn er nog een aantal elementen die Joyce meeneemt in haar ontwerp:

• Ondersteunen en verassen
  Joyce vindt het gebruik van ondersteunende stokken en plantenhouders echt niet kunnen: uitermate storend en zonde. Het is altijd zaak om – hoe groot of hoe klein een aanplant ook is – in lagen te werken: een basislaag, een tussenlaag en een toplaag:
  – de basislaag is altijd zeker: meteen bij aanplant maakt deze laag het geheel al visueel aantrekkelijk, bovendien groeit zo de bodem snel dicht,
  – de tussenlaag: dit zijn de vullers. Deze planten geven structuur en body aan een aanplant.
  – de toplaag tenslotte geeft bijvoorbeeld in de tweede helft van de zomer ineens hoogte aan de aanplant. Hierdoor lijkt het of er pas nog iets is bijgeplant. Ook steunt de toplaag de tussenlaag: weg dus met die plantensteunen.

• Functioneel groen
  En dan niet alleen visueel, maar ook in de vorm van eetbare planten en bloemen.
• Biodiversiteit vergroten
• Zintuigen prikkelen
  Niet alleen kleur kan hier voor zorgen, ook geur speelt een belangrijke rol. Zo lijkt de jongste zoon van Joyce getriggerd te zijn door de geur van bloemen in één van de inspiratieborders thuis.
• Beplanting moet klimaat-adaptief zijn
• Kringloop, de vergankelijkheid
  Niet alleen dat ene moment als de plant op de top van z’n kunnen staat te bloeien is belangrijk, maar ook een mooi najaars- en/of winterbeeld, een plaats waar beestjes een schuilplek hebben en later vogels nestmateriaal kunnen halen, worden in het beplantingsplan meegenomen.
• Rekening houden met duurzaamheid

Enkele projecten van Joyce

Landgoed Mattemburgh
Dat wisselbeplanting ook goed is toe te passen in een formele aanplant laat Joyce op  Landgoed Mattemburgh  (Het Eetbare Landgoed) bij Bergen op Zoom zien.
Als enige plaats in Nederland hebben ze hier nog – zoals het in de volksmond genoemd wordt: ‘een taart’, een soort bloemenperk overgekomen vanuit Duisland.

Voordat Joyce op het landgoed aan de slag toog lag de aanplant van ‘de taart’ erbij zoals te zien is op de foto links. Er is o.a. nogal wat kale grond tussen de beplanting te zien, waar onkruid nu eenmaal dol op is en wat dus veel onderhoud vergt. Bovendien droogt een open bodem snel uit en bij zonnig en droog weer zal er regelmatig beregend moeten worden.

De oude orangerie van dit landgoed – uitgebreid met een nieuw gedeelte – heeft een nieuwe bestemming gekregen en doet tegenwoordig dienst als restaurant.
De beplanting die Joyce hier ontworpen  heeft is eetbaar en prachtig om te zien: hoe functioneel wilt u het hebben!
Tussen de beplanting zorgt de eveneens eetbare Cosmea met zijn fijne loof voor een mooie structuur.
De bijgevoegde foto is in het voorjaar genomen.
Tip van Joyce: het is echt een aanrader om dit landgoed, omgeven door prachtige bossen eens te bezoeken. Er worden ook wandelexcursies georganiseerd.

Een beplantingsschema waar Joyce veel vragen over krijgt wil ze ons niet onthouden. Het lijkt of er bij de aanplant (links op de foto) oneindig veel planten zijn gebruikt, maar dat valt zoals u kunt zien dus reuze mee!
De aanplant is in mei, doorgroei-/bloei tot ver in najaar:
Papaver nudicaule ‘Gartenzwerg‘ mix, de Centaurea cyanus ‘Florence Blue’ , de Salvia farinacea ‘Strata’, de Felicia amelloides ‘Felicitara Blue‘,
de Lavandula stoechas, de Verbena rigida ‘Venosa’ en de Verbena rigida ‘Polaris’, de Stipa tenuissima ‘Pony Tails’
Er zitten 2 kleurtonen Verbena in, een salvia farinacea, die we bijna allemaal als blauw kennen, maar wit kan dus ook, en een Salvia farinacea ‘Strata’ die beide kleuren in zich heeft.

Joyce merkt dat het blad van planten nogal eens wordt onderschat. Meestal gaat men uit van een bepaalde bloem of van een bepaalde kleur.
Door met verschillend bladtonen en -structuren te werken laat ze zien hoe belangrijk blad is als ondersteuning van het geheel. Ook zonder bloei kan er veel kleur gegenereerd worden.  

De Efteling
In de Efteling is Joyce voor het eerst op haar eigen manier met gemengde wisselaanplant aan de gang gegaan. Wat destijds als experiment begon, is zo goed bevallen dat het jaar na jaar herhaald is. Niet door steeds een heel nieuw schema toe te passen, maar door slechts een bepaald percentage van de beplanting te veranderen waardoor er toch een heel ander en verassend resultaat ontstaat.

In onderstaand beplantingsschema van een plein in de Efteling valt het wederom mee hoeveel planten er gebruikt zijn:
Ageratum houstonianum Snijwonder en Heliotropium arborescens, Dichondra ‘Silver Falls’
Lobelia ‘Queen Victoria Red’ en Lobelia ‘Fan Salmon’ en Lobelia ‘Fan Burgundy’
Nicotiana langsdorffii en Nicotiana ‘Tinkerbell’

‘Slechts’ verschillende Nicotiana’s en de Lobelia fulgens ‘Queen Victoria’. Officieel is deze laatste plant eigenlijk een oeverplant.
Maar wat Joyce dus ook vaak doet: gewoon uitproberen wat een plant wel of niet kan hebben. Zo blijkt deze ‘Queen Victoria’ het verassend goed te doen op  – nota bene – zandgrond!
Nog een tip van Joyce: probeer dingen gewoon uit. Verassend vaak blijkt het zo te zijn dat planten die een bepaalde label hebben het ook elders toch ook gewoon goed doen.

Als er naar de omgeving gekeken wordt is het ook goed te bedenken ‘wat groeit hier van nature makkelijk’. We hoeven tenslotte niet allemaal een palmboom in onze tuin te hebben.
Bovendien heeft het weinig zin te vechten tegen de bierkaai om iets maar perse te willen terwijl de grond er gewoon niet geschikt voor is: dat verliest u heus altijd!

Beter is het om ‘te denken in mogelijkheden in plaats van in onmogelijkheden’, ook een motto van Joyce. Een goede illustratie hiervan is de navolgende opdracht.

Op de afbeelding hiernaast is de sfeer van fluitenkruid goed opgevangen door de kantbloem Ammi. Door een grove en een fijne variëteit de A. visnaga en de A. majus  – die vlak na elkaar bloeien  – te combineren, wordt de bloeiperiode dus veel langer doorgetrokken.
De steun die Ammi als weefplant nodig heeft; wordt hier gegeven door de dropplant (Agastache).

Over de koolzaden in deze border het volgende. Joyce strooit zaden nooit ter plekke uit. Projectmatig kan ze het natuurlijk niet maken om af te wachten of het zaad wel of niet opkomt. Er wordt uitsluitend met wortelmateriaal gewerkt dat in de eigen kwekerij wordt opgekweekt.

Geen betere functionele beplanting dan eetbare beplanting, zoals al bij Mattemburgh  was te zien.
Wie kent bijvoorbeeld de gewone snijbiet (Beta vulgaris) niet van de volkstuin? Biet en andere groenten hebben zulke fantastische kleuren waardoor er zoveel mee te doen is: oranje, geel, rood, knalroze.
Hier ziet u biet in combinatie met Salvia ‘Love and Wishes’  … om van te smullen gewoon, maar dus ook om in de border te laten staan en zo van te genieten.
Gewoon een keer proberen!

Artis  en de eetbare tuin
Een prachtig park om te bezoeken waar Joyce ook  haar sporen heeft nagelaten is Artis.

In publiekelijke parken als de Efteling en Artis – die jaarrond open zijn voor publiek – waakt Joyce ervoor, dat de bezoekers zowel in de zomer als in de winter qua beleving hetzelfde geboden wordt. Omdat dit lastig met 1 vaste aanplant te verwezenlijken is, zorgt ze er voor dat met maximaal 2 wissels er jaarrond een mooie geheel te zien is.

Dit heeft geresulteerd in een doolhof van bloemen in spetterende kleuren … met in de hoofdrol dus de dahlia’s… maar dahlia’s en juni gaat niet echt samen. Daar kwam nog bij dat van monumentenzorg de grond niet omgewoeld mocht worden.
Uiteindelijk zijn de dahlia’s in potten met lange pinnen erdoor in de grond verankerd. Na het festival mochten alle deelnemende kunstenaars de dahlia’s mee naar huis nemen.
Tot op heden – inmiddels enkele jaren later – krijgt Joyce in het najaar nog steeds berichtjes en foto’s van hen; de meegenomen dahlia’s bloeien nog steeds naar harte lust – alleen natuurlijk wel wat later in het jaar dan juni!
Een favoriete dahlia van Joyce is dahlia ‘Happy Days’. Het is een donkerbladige enkelbloeiende dahlia, vlinders zijn er dol op, bloeit eindeloos lang en is zelfschonend.

Floriade Venlo in 2012
Hier kreeg Joyce het verzoek om rondom de Dome  – het gezamenlijke Nederlandse tuinbouwpaviljoen  – een aantrekkelijke beplanting te bedenken. Mooi gedaan die Dome volgens Joyce, maar ze werd binnen helemaal tureluurs; eenmaal buiten had ze wat tijd nodig om bij te komen.
Zo kwam ze op het idee de bezoekers in ieder geval rust te laten ervaren na het verlaten van de Dome. Zoals u kunt zien is dat met deze beplanting vast wel gelukt.
Overigens kunt u ook dit jaar weer creaties van Joyce bewonderen op de Floriade in Almere.

Museum Voorlinden in Wassenaar
Aan Piet Oudolf was gevraagd de tuinen rondom dit museum te ontwerpen. Tuinen die ten tijde van de opening ‘een groot spektakel en feest’ zouden moeten zijn. Kleinigheidje: men wist alleen dat de opening ergens in september zou plaatsvinden, maar nog niet bekend was of dit begin of eind september zou zijn … lastig dus … zelfs voor Piet !!
Om deze uitdaging het hoofd te bieden is Piet bij Joyce te rade gegaan. Samen hebben ze lijsten met een- en tweejarige beplantingen opgesteld.
Beplanting waarvan Joyce zeker wist dat ze zowel begin als eind september een prachtig beeld op zouden leveren. En niet alleen dan, maar ook nog later: of door mooie herfstsilhouetten of door een mooi samenspel met de grassen.

Het klooster Sint-Catharinadal in Oosterhout
In 2021 heeft Joyce een speciale aanplant gerealiseerd bij het Catharinadal in Oosterhout om de bezoekers  aan de Biënnale een warm welkom te geven.
Bij het beplantingsontwerp is met specifieke kleurreferenties en themaverwijzingen gewerkt.
Het thema van deze biënnale was hoop. Omdat  de kleur van hoop  groen is, komt deze kleur prominent terug in de beplanting, evenals  de crème-tonen die refereren aan de crèmekleurige habijten van de zusters.

Veteranendag
In 2019 is het Nationaal Comité Veteranendag gestart met de oproep aan Nederlandse gemeenten om hun veteranen te eren en te waarderen met een speciale bloem.
Wat was Joyce graag bij de keuze van de bloem aanwezig geweest …. Het comité heeft in al zijn wijsheid en onschuld gekozen voor … een witte anjer! … een klein drama volgens Joyce.
Maar Joyce zou Joyce niet zijn: vol goede moet is ze aan de slag gegaan om dan maar  met een anjer in de hoofdrol iets moois te creëren. Het is een enorme worsteling geweest, maar het resultaat mag er zijn.
Door een trosanjer en enkele snijanjers te combineren en die vervolgens te ondersteunen met een bepaalde beplanting ontstaat er toch een mooie creatie die ook nog eens een heel seizoen lang bloeit.
Ook hier is met kleurreferenties gewerkt: blauw dat natuurlijk voor royal staat en vanzelfsprekend oranje …

Toepasbaarheid van wisselbeplanting.

Zelfs in een versteend gebied, zoals in een straat, is op een klein plekje, zoals onder een boom nog iets moois te maken.
Dat er onder een boom niets groeit klopt dus echt niet: ‘even weten wat je doet en hoe je het doet’. Juist met combinaties van een- /tweejarigen en vaste planten kan een boomspiegel leuk aangekleed worden’.
Om geen last te hebben van de boomwortels is er bij dit voorbeeld  met een rijtje stenen een kleine verhoging om de boom gemaakt waarbinnen wat extra grond is opgebracht. Zo spoelt de aarde tenminste niet weg en heeft u geen last meer van de wortels.
Ook hier geldt: denken in mogelijkheden.

Dat een beplanting niet altijd ingewikkeld hoeft te zijn om mooi te zijn kunt u hier zien: de zoete aardappel  Ipomoea batatas is gecombineerd met Pennisetum. De kleur van de bestrating past goed bij het blad.
En … aan het einde van het groeiseizoen rooit u de aardappel en eet hem heerlijk op: als dat niet multifunctioneel is!

Links kunt u zien dat ook in de winter wisselbeplanting er aantrekkelijk uit kan zien.
De aanplant (inclusief de bollen) op de foto rechts is in oktober de grond in gegaan. Daaroverheen is een winteraanplant aangelegd.  Op het moment van de foto – 2^e week mei – is mooi  te zien hoe de seizoenen in elkaar overlopen en nu voor een prachtig effect zorgen.

Soms is een beplanting bont, soms zacht met pasteltinten, of in dit geval koud door de blauwe kleur. Toch ontstaat hier door de mooie structuren van grassen een fijne, rustige beplanting die niet koud en kil meer aandoet …
Grassen zijn heel veelzijdig toe te passen.

Dat het heel eenvoudig kan zijn om een leuke voorjaarsbeplanting samen te stellen ziet u hiernaast. Van links naar rechts: madeliefjes (Bellis perennis), vergeet-me-nietjes (Myosotis), viooltjes en anemonen.

‘Eigen kwekerij’
Dan een vraag die vanavond eigenlijk wel bij iedereen op de lippen brandt … hoe komt Joyce aan al die prachtige planten? U heeft waarschijnlijk al wel zo’n donkerbruin vermoeden dat Joyce  ze niet bij het tuincentrum om de hoek haalt: het is grotendeels eigen opkweek.
‘Eigen’ is dan wel niet meer de kwekerij van haar ouders, maar wel een vaste plek met een eigen ruimte waar fantastische kwekers leveren afhankelijk van de verschillende projecten.  Er worden dus geen hele lappen van hetzelfde gekweekt, maar per project, per aflevermoment.

Soms best een uitdaging want er worden veel zaden uit de rest van de wereld gehaald omdat ze niet in Nederland te verkrijgen zijn. En dan is het ook altijd weer een verassing hoe de kiemkracht zal zijn. Soms moet er op zoek gegaan worden naar een alternatief, maar dat maakt het ook wel weer spannend. Erg arbeidsintensief, maar het geeft tegelijkertijd veel voldoening.

Er wordt zoveel mogelijk rechtstreeks in de tray gekweekt en niet in een pot. Op het project betekent dit een handeling minder en er is minder afval. Alle trays gaan uiteraard weer mee terug om zo milieuvriendelijk te werken.
Door de speciale manier van opladen wordt er geprobeerd zo min mogelijk lucht te transporteren.

Behalve dat er dus ook zaden uit de rest van de wereld worden gehaald, worden er bijvoorbeeld ook gewoon kolen gekweekt. Een prachtige stevige bladplant, die zich goed houdt in de winter en in het voorjaar fantastisch doorschiet.

Tot slot krijgen we van Joyce een summiere selectie van planten die ze onder onze aandacht wil brengen en waar ze graag mee werkt.

Helichrysum petiolare (Strobloem) (foto): een krachtig groeiende bladplant/hangplant. Doet het fantastisch in combinaties in potten en hangmanden, maar ook in de volle grond. Hij komt goed de winter door en is dus een prima plant om mee te combineren. Er bestaat een grove en een fijne variant; Joyce gaat voor de grove variant, de kleine is veel kwetsbaarder.

Dichondra ‘Siver Falls’: een mooie hangplant, die zich ook goed hecht op de bodem, zodat deze mooi dicht groeit.

Salvia officinalis ‘Tricolor‘ (foto) en S. off. ‘Aurea’: een ideale plant om combinaties mee te maken. Is 2-kleurig groen, eetbaar, sterk en half wintergroen: wat wilt u nog meer …

Ipomoea batatas ‘Sweet Caroline’ (zoete aardappel): een prachtige bladplant, verkrijgbaar in paars, lichtgroen en brons. Bovendien is ie erg lekker: opeten dus aan het einde van het groeiseizoen!

Echium ‘Blue Bedder’ (slangenkruid) en de Agastache ‘Apricot Sprite‘: beide  planten zijn snoeptrommeltjes voor alles wat vliegt. Bovendien vormen ze samen een mooie combinatie.

Salvia patens: bij bloemen is blauw vaak paars of lila, maar deze plant is absoluut kneiter blauw.

Cosmos bipinnatus (foto links): wie kent ze niet. Verkrijgbaar in diverse kleuren, hoogtes en variëteiten. Bijen en andere bestuivers zijn er dol op. Ze bloeien van juli totdat de nachtvorst invalt.

Lobelia fulgens: de plant die dus eigenlijk als oeverplant te boek staat, maar het zelfs op zandgrond goed blijkt te doen. Verkrijgbaar in de kleuren roze, zalm en rood.

Nicotiana ‘Tinkerbell’ (foto rechts): een plant met een mooie combinatie van bordeauxrood en lijmgroen. Kan zowel in de zon als in de schaduw geplant worden.

Foeniculum vulgare ‘Giant Bronze’ (venkel): de witte schermen van de Ammi zijn vergelijkbaar met de gele schermen van deze plant. Als u die nu combineert met Anethum graveolens (Dille), dan heeft u niet alleen een prachtige gele combinatie maar verlengt u tevens de bloei.

Verbena rigida ‘Polaris‘ (foto links): iedereen kent Verbena wel, maar dan de hoge variëteit. Zeer de moeite waard is echter ook deze lagere ‘Polaris’.

 Scabiosa (duifkruid) (foto rechts): een plant in veel variëteiten die makkelijk van juni tot september bloeit en het volgend jaar gewoon weer terugkomt. Een plant waar u uitstekend mee kunt combineren.

Gelukkig is er ‘binnenkort’ gelegenheid de inspiratieborders van Joyce waar u nu zoveel over gehoord en gelezen heeft te bezoeken.
Tijdens de particuliere  verkoopdagen op 10, 11 en mogelijk 12 juni stelt ze haar tuin open en is iedereen welkom. Of om planten te kopen, of om alleen maar rond te dwalen, of om vragen aan Joyce te stellen. We houden u op de hoogte!

Uiteraard sluiten we deze terugblik natuurlijk niet af zonder Els, Hennie en Nelleke te bedanken. Zij hebben er deze avond voor gezorgd dat u een kopje koffie of thee met iets lekkers en na de pauze fris kon drinken. Hartelijk dank mensen voor jullie hulp!!

(verslag: Anja van Vijven, foto’s Wilma Kant, website Joyce Oomen, Pixabay, mijntuin.org, Hessenhof, Anja van Vijven)